Er málsókn málið?
Í dómnum var fallist á það með stefnanda að umrædd höfnun á þjónustu væri brot á stjórnarskrárákvörðunarrétti til lágmarksaðstoðar samkvæmt 76. grein stjórnarskrárinnar og gangi sá réttur framar fyrirmælum fjárlaga um greiðslur framlaga til umrædds verkefnis.
Þessum dómi ákvað ríkisvaldið að áfrýja ekki til Hæstaréttar heldur una niðurstöðu hans sem réttmætri.
Umrædd 76. grein stjórnarskrárinnar fjallar um að öllum sem þess þurfa, meðal annars vegna fötlunar, skuli tryggður í lögum réttur til lágmarksaðstoðar.
Á Íslandi eru í gildi lög um málefni fatlaðs fólks sem hafa það að markmiði að tryggja þeim sem undir lögin heyra jafnrétti og sambærileg lífskjör á við aðra. Í sömu lögum er ákvæði um að fatlað fólk skuli eiga kost á félagslegri þjónustu sem geri því kleift að búa á eigin heimili. Jafnframt að fatlað fólk eigi rétt á þjónustu þar sem það kýs að búa.
Staðreyndin er hins vegar sú að fatlað fólk þarf oft og tíðum að bíða í fullkominni óvissu í áraraðir eftir því að að fá notið þessarar lágmarksaðstoðar samfélagsins. Á þetta hafa hagsmunasamtök fatlaðs fólk bent margoft í gegnum tíðina.
Álit Ríkisendurskoðunar
Ríkisendurskoðun hefur líka tekið þetta mál upp við stjórnvöld. Í skýrslu sinni til Alþingis ágúst 2010 um þjónustu við fatlaða leggur Ríkisendurskoðun áherslu á að þáverandi félags- og tryggingamálaráðuneyti verði að móta reglur um hámarksbiðtíma eftir þjónustu.
Í athugasemdum ráðuneytisins við þessari ábendingu kemur fram að ráðuneytið sé sömu skoðunar en fjárheimildir komi í veg fyrir að slík áætlanagerð sé raunhæf. Í eftirfylgniskýrslu sinni til Alþingis frá 2014 ítrekar Ríkisendurskoðun fyrri áherslu um skilgreindan hámarksbiðtíma og þar sem sveitarfélögin hafi nú tekið að sér uppbyggingu þjónustunnar sé það hlutverk núverandi velferðarráðuneytis að hafa eftirlit og fylgja því eftir að sveitarfélög virði hámarksbiðtíma.
Landssamtökunum Þroskahjálp er ekki kunnugt um að Alþingi eða velferðarráðuneytið hafi í framhaldi af umræddri eftirfylgniskýrslu brugðist við samkvæmt ábendingu Ríkisendurskoðunar. Samtökin hafa því miður reynt það að ákvæði um lögbundna eftirlitsskyldu velferðarráðherra um að þjónusta, starfsemi og rekstur sveitarfélaga sé í samræmi við markmið laga um málefni fatlaðs fólks er gagnslítið. Meðal annars hafa heilu þjónustusvæðin lagt niður lögbundna þjónustu og borið við skorti á fjármagni án þess að ráðherra hafi með opinberum hætti tekið afstöðu til þess. Það má einnig velta fyrir sér áhugaleysi þingmanna þar sem Ríkisendurskoðun heyrir undir Alþingi. Er það ef til vill svo að samstaða þingmanna með flokkssystkinum sínum á sveitarstjórnastigi sé meiri en samstaða með fötluðu fólki og aðstandendum þeirra?
Sænska leiðin
Málefni fatlaðs fólks eru um margt komin mun lengra í Svíþjóð en hér á landi, ekki síst réttarstaða fatlaðs fólks til lögbundinnar þjónustu. Þar í landi var árið 2013 sett á laggirnar sjálfstæð eftirlitsstofnun (IVO) með því að fólk fái þá þjónustu sem það á rétt á, til dæmis skv. lögum um stuðning og þjónustu við fatlað fólk (LSS).
Í reglum eftirlitsstofnunarinnar er meðal annars að finna ákvæði um að sveitarfélög skuli tilkynna eftirlitsstofnuninni ef einstaklingur sem sótt hefur um þjónustu og á rétt á henni hefur ekki fengið umbeðna þjónustu innan þriggja mánaða. Telji eftirlitsstofnunin að um ósanngjarnan drátt á því að veita viðkomandi þjónustu sé að ræða hefur hún heimild til að höfða bótamál gegn viðkomandi sveitarfélagi fyrir stjórnsýsludómstólum þar í landi. Íslensk stjórnvöld og íslenskir alþingis- og sveitarstjórnamenn eru hér með hvött til að kynna sér starfsemi IVO.
Sveitarfélög á Íslandi ættu nú að taka alvarlega þjónustuskyldu sína við fatlað fólk og kalla til þá sem nú eru á biðlista eftir lögbundinni þjónustu og gera með þeim áætlun um hvenær viðkomandi fái fullnægjandi þjónustu. Jafnhliða verður ríkisvaldið að ganga til samninga við sveitarfélög landsins um aukna hlutdeild þeirra í tekjum ríkissjóðs. Verði þetta ekki gert er fyrirséð að fatlað fólk og foreldrar þeirra muni í auknum mæli sækja rétt sinn í gegnum dómstóla.